Leif Matias Arnold Helgessen Loen

Årbok for Nordfjord 1981. Leif Arnold Loen

Av Olav A Loen

Når eg skal skrive om Leif Arnold Loen, så kjem det til å verte om eit venskap som varde frå gutedagane og til han gjekk bort då han var 80 år gamal i 1980. 1 barne- og første ungdomsåra var eg omlag dagleg oppe i heimen hans. Der trefte eg 6g far hans, Helge Loen (1856-1945), som var ein kunnskapsrik mann og hadde eit framifrå lag til å fortelje. Han hadde halde «Fedraheimen» med Arne Garborg som redaktør og «Firda og Sygnafylkets avis», som Mons Litlere gav ut i Bergen, og han kjøpte bøker av dei nye forfattarane som Jens Tvedt o.a. Han hadde 6g godt lag å verte kjend med diktarar og kunstnarar som i dei tider kom til Loen, m.a. Lars Osa, far til Sagbjørn Bernhoft Osa, han var kunstmålar og felespelar, Hans Se-land var her og fortalde soger og selde målbøker for Mons Litlere, forfattaren Kristoffer Randers, han skreiv to dikt frå Loen i diktamlinga «Norsk natur» (1887). Helge Loen var Rog ein framifrå fruktdyrkar og fruktkjenner, og han hadde fått eit reisestipend for å studere fruktdyrking. Reisa gjekk til Sogn og Hardanger og Jæren, og vidare til Austlandet og Trøndelag. Alt han hadde opplevt hugsa han godt, og kunne fortelje det slik at det alltid var interessant å høyre på han. Mellom mykjen anna som Leif har erve etter faren var Rog den fine forteljargivnaden.

Etter at vi nærma oss vaksen alder, fekk Leif og eg mange felles. interesser. Vi var begge interesserte i litteratur og lesnad, og vi tok 6g så smått til å skrive sjølve. Det var tre år mellom Leif og meg i alder, så vi gjekk ikkje i skule saman. Men eg hugsar at i teiknetimane kom lærar Arne Loen og synte oss teikningane til Leif som eit føredøme for oss. Dei synte både givnad og handelag. Seinare finn vi desse evnene igjen i treskjerararbeidet hans og alle skeidemønstera han har teikna. Endå til den sermerkte handskrifta hans vitnar om ein teiknekunstner.

Best hugsar eg han frå ungdomsåra. Mang ein sein kveldstime gjekk vi for oss sjølve og prata om bøker og diktarar og kjensler og tankar vi bar på. Men vi var for blyge til å gå til kvarandre og opne for våre første skriveprodukt. Dei gjekk vi helst og streva med kvar for oss. Han Leif fekk det så godt til å gå på rim. Det var i desse åra han skreiv «Losongen». Den sette Arne Loen tone til, og her i bygda har han vore nytta mykje både i kor og i samsong på festar og møte.

Far og son. Helge og Leif Arnold Loen

Nordfjord svingar om nesa inn
heilt inn til Loen han skvalar,
sjølve bygda ho ligg so fin
ordlaus ho til oss då talar.
Fjella står kring som ei vakt om dei fredsaure dalar.

Dalen smyg fram i millom fjell,
Lovatnet brådjupt det blinkar.
Bredar brenner i gull om kveld,
venleiken vitrar og vinkar,
kjærleik til dalen han veks fram og aldri han minkar.

Ser du Skåla i solar-glans
som i mot himmelen leikar.
Største tind i ein steingrå krans
er Lodalskåpa som peikar
fjellblå mot himmelen der Jostedalsbreen seg breider.

Slikt eit syn det vil feste seg,
seint eller aldri eg gløymer
Loen-bygd som hev fostra meg,
vaken eg om henne drøymer.
Minna frå barndom og heimen inn på meg dei strøymer.

Ungdomslaget hadde ei god tid i bygda den gongen. I 1915 bygde dei ungdomshuset «Heimtun», og det gav rom til meir og betre aktivitetar i laget. Og eg må seie at han Leif hadde ei sers interesse for alt som høyrde ungdomslaget til. Der las han sine eigne dikt, og endå meir sende han til lagsbladet «Kometen». Spelstykke hadde han interesse for og var med og spela. Det hende 6g at han våga seg fram på med taler eller kåseri. Eg hugsar ein gong han tala om Aasmund Vinje. Det stoffet kjende han så godt at han slapp å ha papir med seg på talarstolen. Og prologane sine bar han fram langt utanfor bygdegrensene.

Denne interessa gjekk og over til Firda Ungdomslag. Det var verkeleg den store samlingsstaden for ungdom den tid, då fleire tusen samla seg til stemne frå heile Nordfjord. Han kom og med i lags-arbeidet. Og då dei tok til med amatørtevlinger, var han ofte med på premilista. Der var det friske og humoristiske dikt med emne frå folkelivet, og det er ein lut av den store produksjonen hans av dikt.

Det var med diktinga si han hadde sine rikaste og beste opplevingar. Det var det som hugen og tankane hans krinsa i kring. Han sa det til kona, Ragna, den siste sommaren då han låg sjuk, og mange kom og vitja han: «Det er i dikta dei skal finne meg». Det var sant, det var livet for han å forme det han opplevde i kring seg i dikt. Kor mange gonger opplevde han ikkje årstidene på ein ny måte for kvar gong. Slik kjende han det i «Ei solrenninga stund».

Eg vakna or blund
ei sol-renninga stund
og små-båror glitra på sjø og i sund.

Og fuglane kvad
og tonen var glad,
og blomar og enga fekk dogg-perle bad.

Alt vakna frå draum
i den solrike flaum
det var livet i fyssande straum.

I lystige lag
eg møter min dag
og den kan meg lækje frå gnag-sår og gnag.

Lotunet før 1900

Alt ifrå ungdomsåra strødde han dikt i kring seg i ungdomsblada, kanskje mest i «Unglyden», og i lokalpressa med «Fjordingen» som ein god nr. ein. «Fjordingen» gav ut ei diktsamling «Såg du mi bygd» (1978) med dikt som hadde vore prenta i bladet i ein 10 års bolk. Han Leif var mellom dei som fekk flest dikt med i denne diktsamlinga. I dagspressa har han og skrive dikt, og i tidsskrift og årbøker. Det var naturstemninger og folkeliv og eigne kjensler han her fann utløysing for. Vi har merka det ofte med han Leif at tonen vert djupare og varmare når han skriv om det som høyrer hans heimlege trakter til, då er det som tanken opnar vegen inn til han sjøl. Han var knytt til heimen og bygda med sterke band.

Somme tider har han vel og kjent det som eit band, som eit stengje for draumar og mål han hadde sett seg. I slike stunder kjende han seg kanskje både sviken og bortstøytt. Men like til sine siste år var han alltid oppteken med ting som høyrde bygda eller næraste bygdelag til. Det var ting han ville få gjort, og det var ting som pressa på i hugen og vart til songar. Eg trur det var han her Leif måtte vere., Det var her han fekk den beste utløysing for det han bar i hugen og var oppteken av. Banda var for sterke, trur eg, til at han for alvor prøvde å slite dei. Sjøl om han mang ein gong lengta ut, så var det «heim att eg måtte» som han seier i eit dikt «Vår-natt».

Og slik ei natt ho er meir enn fin,
og slik ei natt ho åt hjarta talar,
når månen sender sitt fagre skin
ut yver fredsaure dalar.

Og kvar ein ting dei ville finne meg
og kvar ein einskild som heim her åtte.
Um bort eg fer på min livsens veg
med tanken heim-att eg måtte.

Han hadde så mange ting han måtte dikte om. Eg kan nemne hans nasjonale dikt, og dei med emne frå kulturlivet, som segner og anna, så skjønar ein at han hadde eit vidt emnefelt å take av. Mange av segnene hans er kome med i dei ymse årgangar av «Årbok for Nordfjord». Eg har berre hatt ein liten del av dikta hans til gjennomsyn, då eg tok dette vesle utvalet. Dikta hans vil nok verte handsama i ein vidare samanheng.

Det var så mangt han var oppteken av, så bondeyrket fekk ikkje verte det einaste og det viktigaste for han. Men det gav inspirasjon, og det gav grunnlag for det daglege brød. Eg trur og at han fekk utløysing for noko av seg sjølv i dette arbeidet. Det var liksom så sjølsagt med i alt han tenkte og tok seg til.

Bøker var for han ikkje berre for å lese, det var ein eignalut som han sette stor pris på. Det vart etter kvart ei stor boksamling han fekk seg. Og dei har han stelt fint og teke vel vare på. Der hadde han sine vener og særleg kjære forfattarar, som han alltid søkte attende til og fekk visdom frå. Olav Dunn og Johan Falkberget var mellom hans aller beste vener, og dei tykte han begge to skulle fått Nobelprisen i litteratur.

På sine eldre dagar kom han ofte ned til oss, serleg om kveldane. Og det var ein hugnad for oss alle når han kom. For han var røder og samtaler ein verkeleg kunst. Eg veit ikkje om eg har høyrt nokon som kunne gjere ei samtale så levande og interessant som han gjorde det. Men det var ikkje berre til oss han gjekk. Han hadde vener og kjenningar i bygdene i kring, og han kjende det som ei kjær plikt å gå til dei og halde venskapen ved like. Det er mange som hugsar han og takkar han for det.

Det er ofte vanskeleg å dele ut heider til dei som fortener det, det er så maneg omsyn å ta. Noko av den heider han fortente fekk han medan han levde. Mest gledde det han då han vart utnemnd til heiderslagslem i Firda ungdomslag. Det var og ein stor heider då han fekk kongens påskjøning for sitt kulturarbeid.

I det siste måtte han ei tid halde senga. Då vitja eg han ofte. Han vart veikare etter kvart. Og samtale våre kortare, og det var ikkje alt som interesserte så mykje som før. Men når borneborna kom inn til han, då lyste han opp med ein smil, og dagleg spurde han etter kor det gjekk med garden, og han låg og følgde med i det. Og så var det dikta han tenkte på, han kunne ikkje gjere meir med dei, no laut dei

klare seg sjølve. Men han hadde omsut for at dei vart tekne vare på. Det var det som skulle halde fram etter han han tenkte på. Borna, garden og dikta.

No vekkjer våren

No vekkjer våren draumane
som vintertida ol
og dei iskalde straumane
dei rømer no for sol.
No sevja stig i knoppane
ja både rikt og raust
og grønkast gjer dei toppane
som miste blad i haust.

No vaknar elv i straumane
i dans og kåte sprang,
no er det slutt på draumane
og lengt mot dalens fang.
Og fram fer elva hivande
kvart bægje no vert sprengt
ho er so lentung livande
og vinn på alt av stengt.

No våren kjem med tonane
som høyrer med til vår,
og snart so angar blomane
dei første for i år,
og våren vitjar vangane,
og von og varme ber,
med låttane og angane
og alt som fagert er.

Og soli ho kliv tindane
kjem høgre tid for tid
og dei vår-varme vindane
som smyg i dal og lid
dei kjæler rundt om lendene
av gamle jotnars fjell,
og dei ber bod til grendene
som vårens fest no held.

Og våren han er kveikjande
for alt som livet eig,
so mykje lett og leikande
i vår og sol-dag steig.
so mykje kvikt og dansande
no rumdt i lufti for
og fugl og veng vert glansande
når sol i vår-dag ror.

Og rundt i alt det strålande
av fagerdom og liv
det finst kje ord so målande
av noko som ein skriv,
som heilt kan syne vårane
og alt som sprengjer på
med sevje-laup i årane,
det berre levast må.

Såg du mi bygd

Såg du mi bygd når sumaren ho vitja.
Når sol i snøfjell strøydde kveldsolglans
då gjev deg tid ei stund og med meg sitja
og høyra spel frå friske fjell-elvs dans.
Og kvelden sveiper sine skugge vengjar
kring dal og skog og kvar ein sumarblom
du gløymer tid ei stund og sit her lenger
enn det du tenkte når til meg du kom.

Såg du mi bygd ved jonsokbal um kvelden
med brising i frå fjøra og til fjell
i skymingsstund det loga ljost frå elden
på gras og blomar nattedogga fell.
Og breane som bruralin hev fargar,
og fjellsus døyvt i gjenom dalen går
og nattvak fugl dei over skogen flagrar
men andre på si grein dei kvile får.

Såg du mi bygd når elden ut hev brunne
og jonsoknatta låg att disme-blå
du tykkje at det vara lenger kunne
men støtt det gode alltid trjota må.
Men med ein dåm av sjølve eventyre'
det tek sitt rom i minne-ringen vår
i hugen hev vi sidan minna dyre
so at dei blenkjer opp dei farne år.

Såg du mi bygd med leik på sætervollen
med bjølleklonk frå dyr i sæterkve,
og gauken gol frå kruskefure-kollen,
på roten stuv var hakkespetta smed.
Og rogn og hegg dei sende slik god ange,
i vesle bekk fanst svaledrykker god,
og fjell og skog dei kastar skuggar lange,
og sol gjekk ned i hav so raud som glod.

Leif Arnold les dikt