Loen

Garden og ætta. Sjurebruket i Loen 13. Ungdomslaget

Kometen, festar og taler

Bladet "Kometen" som vart opplese på kvart einaste møte var også litt av eit bygdeblad i dei tider. Dei tok for seg ting som hende i bygda, serleg slikt som ein kunne få noko moro av. Diskusjonane som var haldne i laget heldt ofte fram i "Kometen". I dei første åra var det oftast to ungdomar som var valde til bladstyrarar. Det kunne vere ein gut eller ei jente, men det var og ofte to jenter. Dei var valde på årsmøtet og galdt det året til neste årsmøtet. I den tida var det ikkje berre bladstyrarane som skreiv, men det var mange som hadde tankar og meiningar å bere fram i bladet. Ofte var der viser der gutane skreiv om jentene og jentene skreiv om gutane. Det var morosamt stoff, men det hende at somme tok det ille opp og prøve å gje fantord til dei som dei tenkte var opphavet til skriverier. Når det var fest var bladet så fullsett med dikt og prosa at dei ofte måtte lese det opp i to avdelingar. Det hende nok at dei tok inn stykke eller dikt frå bøker og blad, men det meste var originalt og skrive av bygda sine eigne folk. Det var somme som hadde godt lag å skrive til bladet, og dei hadde alltid bladstyraren på døra når det var fest. Dette var ein god skule til å lære seg å skrive og å feste tankane sine på papiret. Ei tid prøvde dei og med noko som dei kalla Spørdmålskassa. Det var ein kasse med opning til å legge ned brev, men der var lås for loket. Denne kassen vart sett,opp på ein høveleg stad og der kunne ein kome med alt ein ville. Og det var mange underlege spørsmål som kom ned i kassen. Ungdomslaget hadde valt to eller fleire av medlemene som skulle svare på alle spørsmåla som kom inn, og lese opp både spørsmålet og svara på eit ungdomsmøte. Ei tid var det stor moro med dette.

Alt frå den første tida var det å få eige hus ei av dei store oppgåvene i laget. Dei skipa til minst ein basar for året, der dei fekk gåver som vart utlodda eller auksjonerte til inntekt for huset. Ein ting som gav både moro og pengar til byggjefondet var korgefestane. Der hadde jentene med seg korger med mat, ofte slo dei seg saman to og to og hadde ei korg i lag. Desse korgene var svert pent pynta, og så vart dei bodne fram til auksjon. Det vart opplyst om korga var for ein eller to. Dette var det stor spaning med, gutane gissa på kven som åtte korga, og kappast om å byde. Jentene kjende det som ei ære når korga kom høgt i pris. Men det var oftast at jentene hadde dekorert korga så fint at dei ikkje visste kven som åtte korga dei baud på, og det vart overraskingar når dei møtte den som åtte korga og som dei skulle gå saman med til bords, og der fekk dei kaffi som laget baud på. Dei prøvde og ein annan måte for å få maten godt betalt. Då hadde dei ein kvit duk og bak den synte ein skuggebilætet av ei jente, og så baud gutane på skuggen. Då og var det ofte slik at det ikkje trefte på den ein hadde tenkt seg å gå til bords med.

Ein ting som også samla mykje folk i den tid var når kjende talarar kom til bygda, eller kunstnarar, serleg felespelarar, som kom og heldt konsert i ungdomslaget. Då samlast det så mange som kunne kome inn i stova. Markus Loen var og i slike høve viljug å opne hotellet fleire gonger, der var det godt om husrom.

Av talarar kan nemnast presten B.Th. Anker. Han var den første som kom her til bygdene og heldt nynorsk preike i kyrkjene, og tala i ungdomslaga. Denne ferda var etter nyttår 1904. I 1905 var W. Coucheton-Aamot og tala og synte lysbilæte. Han hadde ættetavla i orden til dei gamle norske kongane som han ætta beinveges ifrå, og i 1905 meinte han at han hadde erveretten til den norske kongsstolen. I 1906 kom Jacob Aaland og tala om folkeliv og ætter i nordfjordbygdene i eldre tid. Presten R. Haugsøen og oberst H. Angell kom ofte og dei var svert vel omtykte. Peder Svensen var her og tala om avhaldsaka, han hadde møtet sitt i skulehuset. Hans Seland fortalde skrøner, og til det var han ein meistar, så då måtte alle le. Av felespelarar hugsar eg Haldor Meland frå Hardanger og Torfinn Litlere, son til Mons Litlere. Dette var i tida før ungdomshuset var byggt.

Det var alltid ungdomslaget som stod for feiringa av 17. mai. Dagen vart feira kvart år etter at ungdomslaget vart skipa i 1901, og programmet var nokså likt frå år til år. Dei gjekk alltid i tog, i dei første tider gjekk ein ofte opp gjennom bygda til Vasenden. I nokre få år feira ein 17. mai saman med Lodølene, og var då eit år på kvar stad. Eg hugsar eit år vi var i Bødal, då var festplassen på Høgebakken ovanfor husa i Bødal. Der var det taler, og idrettstevlingar mellom lodølene og loarane. Både ungdomar og mange eldre var med i idrettsleikane.

Når ein gjekk i tog, hadde ein ein eller to spelemenn med feler som gjekk fremst i toget. Ein mann med det norske flagg gjekk først, lenger bak i toget hadde skyttarlaget ei fane dei samla seg under. På fana var ein gul løve på kvit duk. Seinare fekk Losje Freidug si eiga fane og barneavhaldslaget i Loen si fane.

Ein samlast så ein stad der ein heldt fram med programmet, det var både på ein av gardane eller på leikeplassen ved skulen. Der var det ymse idrettar både for born og vaksne. Ein hadde og ymse leikar, som å kappspringe med eit egg på ei skei. Det galdt å nå først fram og ikkje misse egget. Ein annan leik var å plukke poteter. Da la ein potetene opp til 10 stykker i kvar rad med ein meter eller meir mellom kvar potet. Her kunne ein ha så mange rader som der var folk som ville vere med eller som ein hadde poteter og plass til. Alle starta i. same tid og skulle hente potetene og leggje dei i ei korg eller huve, og berre ta med seg ei og ei i gongen. Ein annan leik var å kappspringe i sekkjer. Då sette ein begge føtene ned i ein striesekk og heldt sekken oppe med hendene, og skulle kappspringe til mål. Alt dette var det mykje moro med.

Om kvelden var det ofte dans, om ein fekk tak i ei stove der ein fekk danse. Festkomiteen hadde ofte ein hard jobb med å få hus til festane. Det var dei store og romslege røykstovene som høvde best til festbruk. Eit år vart det vedteke at laget ikkje skulle ha dans, men dei skulle ha ymse leikar og folkeviser. Då kvelden kom var det ein del som tok til å leike ute på tunet. Det var 3. mannen i vinden, og sistepar ut, og "Til seters til seters" og andre slike leikar. Men nokre var av og tinga med han som åtte huset og fekk lov å rydje stova til dans. Og då spelemannen kom på plass, minka flokken ute på tunet, og fleire og fleire kom med i dansen i stova. Sist på var det berre nokre få som ikkje ville bryte vedtaket og heldt leiken gåande ute. Det var ein norsk-amerikanar som sa: "Dei vota ned dansen, men her dansar dei enny how."