Loen

Garden Loen i historisk perspektiv Garden Loen i historisk perspektiv

4. Etablering av gardane.

I og med at heile landet var dekka med is under den siste istida, kan slutten på istida gi grensa for busetnaden her i landet. Dei eldste buplassane ein kjenner til, skriv seg frå ca 6000 -7000 f. Kr.(busetningsspor frå ca 9000 f. Kr ) Dette var jegerfolk som busette seg ved kysten eller i fjellområda (jakta på rein). Denne busetnadsforma helt fram til ca 4000 år f. Kr (eldre steinalder). I denne perioden kan tilfeldige jegerar ha streifa gjennom Loen.

Jordbruket kom med som næringsveg frå ca 4000 år f. kr (yngre steinalder ca 3000 - 1500 f. kr.) Det kan både ha vore jordbrukarar utanfrå som flytte til stadig nye område etter kvart som jorda blei oppbrukt og utpint, og fangstfolk som etter kvart byrja med husdyrhald og korndyrking.

Det kan tyde på sterk ekspansjon i jordbruket frå ca 2000 år f. kr. Perioden frå ca 3000 f. kr til ca 500 f (bronsealderen frå ca 1500 til ca 500 f. kr.) var tørr og varm. I denne perioden blei det neppe etablert gardar med fast busetnad. Det var små samfunn (slekter) som heldt saman, og dei hadde kanskje ulike bustader til ulike årstider. Tilgangen på beiteområder var sikkert viktig for kvar folk og fe heldt til. Med jordbruket flytte busetnaden seg innover i fjordane. Det synest svært sannsynleg at det i denne perioden var folk som hadde åkrar på dei beste plassane i Loen og beiteland for husdyra i dalsidene og på fjella om kring. Åkrane vart etablert ved å brenne skogen og på den måten få tilført næring til jorda. Når jorda var utpint, brende dei ny skog og etablerte åker på ein ny stad.

Ca 500 år f. kr. vart klimaet dårlegare, og det vart nødvendig med hus for dyra. I den første fasen av denne perioden var det kanskje vanskeleg å oppretthalde jordbruket i same omfang som før, og det vart kanskje meir omfang av fiske og fangst. Eit visst jordbruk blei likevel halde oppe. På dei beste stadane i kvar bygd samla bøndene seg og bygde vinterhus for folk og fe og hadde åkerlappane sine i det opne lendet omkring. Loen skulle ha grunnlag både for jordbruk, fikse og fangst.

Mellom fjorden og Lovatnet er det 4 gardar. Tre av desse er av dei eldste gardane i landet. To (Tyfin og Setin) høyrer til gruppa av gardsnamn på «vin», og Loen har namn frå den opphavlege namnet på fjordbotnen på linje med Olden og Stryn.(Alda, Loda og Strjon). Namnet kan ha samanheng med «lo» låg slette attmed vatn. Desse gardane var truleg etablert alt før kristi tid.

Det var først når jernet kom skikkeleg i bruk at det vart fart i ryddig og innhausting av for, og det var ekspansjon i jordbruket dei første 500 åra i vår tidsrekning. Det er frå denne tida ein kjenner dei første gardane frå utgravingar (generelt og ikkje Loen). Gardane bestod av permanente hus for folk og fe, normalt samla innanfor ei inngjerding av den dyrka jorda. Utmarka med beite, skog og andre ressursar hadde ei meir usikker avgrensing. Det budde mang menneske som utgjorde ei ættegruppe på kvar gard. Garden var eit patriarkalsk samfunn med eit overhovud. I tillegg til ætta var det også trælar og andre av lågare rang på garden. Så lenge det var nok næringsgrunnlag, busette nye medlemer av ætta seg på garden. Etter kvart var det nokon av ætta som flytte ut og grunnla nye gardar på området for den gamle garden eller på herrelaust land.

Med bakgrunn i naturtilhøva og kjennskap til generell historie kan ein tenkje seg at det etter kvart utover i steinalderen og bronsealder var ei ætter som fekk hovudtilhald i bygda (ikkje nødvendigvis same ætta uavbrote gjennom heile perioden). Loen var truleg med i den første etableringa av gardar med fast busetting i området (indre Nordfjord). Etableringa av gardar med fast busetnad var truleg ein prosess for foregjekk samtidig på alle dei opphavlege gardane med utgangspunkt i ætter som alt då hadde tilhald i området. Gardane Loen, Tjugen, Sæten, og Bødal er truleg slike opphavlege gardar i Loen-dalføret. Ved den vidare ekspansjonen vart ikkje Loen delt opp i fleire gardar, men det var stadig fleire som fekk sitt opphald på garden. I jernalderen budde det sikker svært mange på garden.. Det vil også være naturleg om husa låg der ein har tunet i dag i tilknyting til det gode jordbrukslandet på teigane innafor. I det 5. og 6 hundreåret e. kr. var dei indre fjordbygdene overfylte og folkeveksten spreidde seg ut over mot kysten, nordover og til og med over fjellet.

Under kapittelet om funn frå romartida (0-400 e.kr.) og folkevandringstida (400 - 600 e. Kr.) i bygdeboka er det omtalt 7 gravhaugar i Loen. Desse låg nord-vest for tuna. I tillegg til desse er det funne 3 haugar i den noverande beitemarka til bruk nr 10. Desse ligg nord-aust for garden. Dette kan ein ta som uttrykk for at det i fleire generasjonar budde slekter i Loen, med slektsoverhovud som fortente sin eigen gravhaug

(Lag teikning av kvar gravhaugane låg, tunet i dag, kyrkja og teigane)